Historische wandeling door Scherpenzeel

 

 

 

 

Deze uitgave is ter beschikking gesteld door Vereniging Oud-Scherpenzeel  

Geachte wandelaar,

Alvorens u de heemkundige wandeling door Scherpenzeel gaat maken, willen wij u graag iets vertellen over de geschiedenis van ons dorp. Tijdens de wandeltocht krijgt u hiernaast summier enige informatie over de diverse objecten waar u langs komt.
Op onze website ( www.oudscherpenzeel.nl )  staan nog veel meer historische gegevens over Scherpenzeel.
Wij wensen u een plezierige wandeling, die ongeveer een uur zal gaan duren.

Met vriendelijke groet,

Vereniging Recreatie en Toerisme Scherpenzeel

 

Huize Scherpenzeel

Het ontstaan van Scherpenzeel
Eeuwen geleden was in ons land nog sprake van verschillende staatjes met aan het hoofd bisschoppen, graven, hertogen en heren. Zij probeerden hun macht te vergroten door het veroveren van grond. Uiteraard ging dit gepaard met onderlinge twisten en oorlogen. Juist in grensgebieden van die oorlogen werden versterkingen en verdedigingswerken gebouwd. Vermoedelijk was dat ook het geval op de Veluwe, in het grensgebied van de toenmalige regio’s ‘het Sticht’ (de huidige provincie Utrecht) en ‘Gelre’ (nu de provincie Gelderland). Juist in die grensgebieden werden burchten en kastelen gebouwd die konden dienen als veilige plek.
Zo geeft de naam Scherpenzeel, toen ‘Scarpenzele’ genoemd, aanleiding te veronderstellen, dat er naast een nederzetting een versterkt huis moet zijn geweest. Het laatste deel van het woord “zeel” is afgeleid van “zale”of “sale”, dat zaal of huis betekent. Het eerste deel “scherpen” kan een aanduiding zijn van de aanwezigheid van staketsels ofwel een rij scherpe palen. Het zou in dit geval dus kunnen gaan om een versterkt huis omgeven door een rij palen, het prototype dus van een oude burcht of kasteel.

1. Kulturhus De Breehoek .

De wandeling begint bij het kulturhus “De Breehoek “, Marktstraat 59. Een multifunctioneel centrum met o.a. vergader- en sportzalen, een bibliotheek en een VVV kantoor. U gaat via de Marktstraat naar het centrum.

2. Plein 1940.

Dit plein is gebouwd op de plaats waar voorheen huizen en winkels hebben gestaan, die door oorlogshandelingen in mei 1940 zijn verwoest. Aan de overzijde van het plein, Dorpsstraat 168-170 staat “Het Hooge Huis “, een rijksmonument met trapgevels, gebouwd omstreeks 1630. Voorbij dit huis gaat u rechtsaf naar het Ben Goerionplein.

3. Ben Goerionplein.

Dit plein is genoemd naar de eerste president van Israël. Aan het eind van het Ben Goerionplein gaat u rechtsaf, door het hek, het park van Huis Scherpenzeel in.

4. Huize Scherpenzeel.

Over “Huize Scherpenzeel” lezen we pas in het midden van de 14e eeuw. Het was toen al bekend dat de heren van Scherpenzeel, een van de oudste riddergeslachten op de Veluwe, een belangrijke rol gespeeld hebben in de ontwikkeling van “Huize Scherpenzeel”. Het huis was van oorsprong een versterkte burcht met waarschijnlijk twee grachten eromheen. In de loop van de eeuwen is het huis verbouwd en verbeterd. In 1856 vond een grondige restauratie plaats onder architectuur van Van Lunteren. Toen kreeg het huis zijn tegenwoordige neo-gotische vorm. In die tijd was het huis in bezit van het echtpaar Royaards, dat alleen in de zomer van het huis gebruik maakte; de resterende tijd van het jaar verbleven zij in Utrecht.

De jongste zoon van het echtpaar, erfde in 1898 het huis. Deze jongste zoon werd in 1900 burgemeester van Scherpenzeel en hij heeft samen met zijn vrouw het huis permanent bewoond. Nadat beiden waren overleden hebben de dochters het huis geërfd en verhuurd aan een opleidingsinstituut. Tegelijkertijd is het verval opgetreden, wat voor de gemeente reden is geweest om het huis te kopen en te bestemmen voor gemeentelijke diensten. Na aankoop is een rigoureuze renovatie uitgevoerd, waarna het gebouw door de gemeente in gebruik genomen is.

Sinds 2006 is het Huis overgegaan in handen van de Stichting Gelders Landschap en Geldersche Kasteelen, De bovenverdieping is verhuurd aan de Stichting Vernieuwing Gelderse Vallei (SVGV). De benedenverdieping is verhuurd aan Hotel-restaurant De Witte Holevoet, die de ruimte gebruikt als trouwlocatie en als partycentrum.

Het middengedeelte van het huis, aan de achterzijde,  steekt iets vooruit. Dit wordt de Donjon genoemd. Het is het oudste gedeelte van Huize Scherpenzeel. Ten tijde van gevaar kon men zich in dit versterkte deel van het huis terugtrekken .

Voor Huize Scherpenzeel slaat u linksaf. Links van het pad zijn tussen de bomen de resten van een achthoekige ijskelder zichtbaar. Bederfelijke waar bleef lange tijd goed, nadat de kelder ’s winters met ijs was gevuld.

Na het passeren van het aan uw rechterhand gelegen grasveld volgt u de paaltjes met daarop de aanduiding Klompenpaden.

U wandelt nu langs de voormalige moestuin die bij Huize Scherpenzeel hoorde. Rechts ziet u een afgebrokkelde muur. Dit is een restant van de tuinmuur van de groentetuin.

Aan het eind van het pad gaat u door een fraai gerestaureerd hekwerk. U gaat rechtsaf (Boslaan) en vervolgt uw weg tot de verharde weg. Hier gaat u rechtsaf.

5. Vlieterweg.

Op nr. 108 ziet u de voormalige boerderij “Bloemheuvel”, gebouwd in 1874. Boven de deur bevindt zich een ornament, een zogenaamde ‘levensboom’.

Op nr. 100 woonde in 1944 bloemist Weenink. Hij was lid van het binnenlands verzet. Als represaillemaatregel hebben de Duitsers zijn huis in de brand gestoken. Het huis is herbouwd en in de voorgevel is een steen te vinden met daarop de tekst: Post 3 R.V.V. Dit betekent : Post 3 Raad Van Verzet.

Boerderij “Het Dorp” uit 1868. Deze boerderij hoorde vroeger bij Landgoed Scherpenzeel.

Na de bocht naar links, op de hoek van de Vlieterweg en de Burg.Royaardslaan, ziet u weer een toegangshek tot het park van Huize Scherpenzeel. Als u door het hek het park ingaat, ziet u links het Koetshuis, dat ook bij Huize Scherpenzeel hoort.

6. Koetshuis.

In het Koetshuis zijn de Vereniging Oud-Scherpenzeel (documentatiecentrum) en de Academie voor Psychodynamica gevestigd.

Bekijk ook de veranda, met smeedijzeren versieringen, aan de zijkant van het Koetshuis.

Vanaf deze plaats is ook de voorkant van Huize Scherpenzeel te zien. Tevens ziet u het gemeentewapen van Scherpenzeel met de zes lelies. Vervolgens gaat u om de vijver heen langs de ingang van Huize Scherpenzeel. Volg het pad tot de Burg.Royaardslaan. Ga linksaf en direct daarna weer rechtsaf de Parklaan in. Aan het eind van de Parklaan gaat u linksaf de Vijverlaan in.

Koetshuis met veranda.

7. Hoek Vijverlaan – Molenweg.

Hier staat een monument. Het is opgericht ter herinnering aan degenen die in de Tweede Wereldoorlog sneuvelden in de strijd om onze vrijheid.

Op de sokkel staat de tekst “Slechts wie de vrijheid missen moet, weet hoeveel zij waard is” . Ook staan de namen van tijdens de oorlog omgekomen Scherpenzelers vermeld.

U vervolgt uw wandeling door de Molenweg in te lopen langs het zorgcentrum  Het  Huis in de Wei.

8. Molenweg.

Op de plaats van de PKN-kerk stond vanaf de 14 e eeuw een korenmolen, type standerdmolen, met een achtkantig onderhuis. Het kerkgebouw heet “De Achtkanter”. De molen is op 29 april 1945, net voor de bevrijding, verwoest. Voor de kerk vindt u een gedenkteken, gemaakt van stukken molensteen.

Bovenop de kerk herkent u in het windvaantje het wapen van Scherpenzeel.

 

 

 

 

 

 

 

Voorbij de kerk gaat u linksaf de Nieuwstraat in.

9. Nieuwstraat.

Deze straat hoorde tot 1960 nog bij Woudenberg, net als de zuidzijde van de Stationsweg en het Holevoetplein. Vroeger heette deze straat Knaapstraat.
U gaat de eerste weg rechtsaf de Holevoetlaan in.

10. Holevoetlaan.

Op de plaats waar nu basisschool “De Wittenberg” staat, was vroeger een fruitboomgaard. Aan de rechterzijde ziet u de kerk van de Gereformeerde Gemeente Nederland.

Als u rechtsaf gaat, komt u via de Hovenierslaan op de Stationsweg, daar gaat u rechtsaf naar het Holevoetplein.

11. Holevoetplein.

Nr 299 was vroeger een kerk.

In de meidagen van 1940 zijn nagenoeg alle gebouwen op deze locatie verwoest en afgebrand, omdat ze in het schootsveld van de Grebbelinie lagen. In 1941-1942 zijn de woningen en bedrijfspanden die u nu ziet binnen het kader van de Wederopbouw en de Bouwnijverheid gebouwd in de bouwstijl van de Delftse School.

 

Op nummer 299 was vroeger een kerk gevestigd.

Nu het gebouw voor andere doeleinden wordt gebruikt, is dit alleen nog maar te zien aan de ronde boogramen aan de zijkant van het gebouw

 

 

 

Rechts ziet u het gerenommeerde hotel-restaurant De Witte Holevoet. Ook dit pand is in de meidagen van 1940 volledig verwoest zoals op de foto is te zien. U vervolgt uw weg naar de Dorpsstraat.

 

De resten van hotel “De Holevoet”. Links de molen aan de Molenweg.

12. Dorpsstraat.

Dit is een oude straat. Veel huizen zijn gerestaureerd of verbouwd. Bij veel huizen kun je iets terugvinden van vroeger.

Bij het huis Dorpsstraat 278 ziet u in de topgevel het bouwjaar 1941 staan. Op nummer 287 heeft vroeger “Wagenmakerij Methorst” gezeten. Er werden boerenwagens, brikken, kruiwagens en mestkarren gemaakt. Een nagemaakte wagen op het dak van de schuur herinnert hier nog aan.

13. Dorpsstraat 272.

De “Hertog van Gelre” is al ruim honderd jaar een Scherpenzeelse horecagelegenheid.

14. Dorpsstraat 260.

Het huis met huisnummer 260 is enkele jaren geleden gerenoveerd. Gelukkig is deze oude woning gespaard gebleven.

15. Dorpsstraat 257.

In de muur van het pand van slager Verweij is een gevelsteen gemetseld. Dit ter herinnering aan de wederopbouw van Scherpenzeel.

16. Dorpsstraat 224.

Dit is een gebouw van ongeveer 120 jaar oud. Het is één van de oudste winkelpanden van Scherpenzeel.

17. Dorpsstraat 229.

Deze winkel is vroeger een boerderij geweest. Dit kun je zien aan het achterhuis, de deel, hetgeen  nog goed zichtbaar is.

18. Kruising Dorpsstraat/Burg.Royaardslaan.

De Burg.Royaardslaan is genoemd naar burgemeester Royaards die van 1900 -1932 eerste burger van Scherpenzeel was.

 

Dit is het oude gemeentehuis, dat in 1941 is gebouwd. Boven de ingang ziet u het gemeentewapen van Scherpenzeel.

19. Dorpsstraat.

De huizen van nummer 202-192 lijken veel op elkaar. Ze zijn ook gebouwd in de stijl van de Delftse School. Op nr. 192 ziet u boven de deur de tekst “Huys der Heelmeesters”. Hier is  jaren een dokterspraktijk gevestigd geweest.

20. Dorpsstraat.

De Nederlands-Hervormde Kerk is gebouwd in de 13 e eeuw. Er was vroeger een begraafplaats rondom de kerk. De kerk is in 1939 gerestaureerd. In 1945 is de toren door de Duitsers opgeblazen en in de jaren 1947-1949 herbouwd. Een gevelsteen herinnert hier aan. In het koor van de kerk zijn prachtige gebrandschilderde ramen aangebracht.

21. Dorpsstraat.

Nummer 186 is de tuinmanswoning van Huize Scherpenzeel, dat betekent dat hier de tuinman woonde. Deze woning wordt ook wel het poorthuis genoemd, omdat het naast de ingang (poort) van  het park van Huize Scherpenzeel staat.

Het Poorthuis

22. Dorpsstraat 180.

Het Heerenhuis 1831. Voormalige Wilhelmina Ziekenverpleging.

Dit pand dateert oorspronkelijk uit de zeventiende eeuw. In de 19 e eeuw werd het vernieuwd en in 1969 gerestaureerd. Het pand was in de eerste decennia van de negentiende eeuw eigendom van de heer Van Naamen, die op Huize Scherpenzeel woonde, en heette toen Zandenhoef. Het huis ging samen met Huize Scherpenzeel over in handen van de familie Royaards. Toen in 1903 Wilhelmina Sophia van Citters-Royaards, het vijfde kind van Herman Royaards, was overleden, besloot de familie het huis in te richten voor ziekenverpleging.

23. Wederopbouw-monument.

Schuin voor het het Heerenhuis staat een monument.

Dit Wederopbouw-monument is gemaakt door kunstenaar G. Overeem. Het is op 19 november 1997 onthuld. Het kunstwerk is vervaardigd van brons en bestaat uit drie figuren die bomen aandragen, bestemd voor herstelwerkzaam-heden.

Het wederopbouw-monument.

 

Hier eindigt de wandeling door Scherpenzeel. U gaat via de Marktstraat terug naar het kulturhus “De Breehoek “.

 

 

 

 

Lid worden?

Oud Scherpenzeel heeft al 981 !!! leden! Lid worden van "Oud Scherpenzeel"? Kosten lidmaatschap per jaar: € 17,50 Ja, ik wil lid worden!